YAKIT YÖNETİMİNDE İRTİFA

“Yakıt yönetiminde irtifa neden önemlidir standart bir irtifa varmıdır?”

Meteorolojide Troposfer, Havacılık’da ise Tropopoz önemlidir.

Troposfer - Troposphere

Sıcaklığın belirli yükseklikte düşerek aniden durduğu bu ilk tabakaya Troposfer denir. Ortalama 11-16, bazen de 20 km ye kadar yükseldiği görülür.

Hemen bütün hava olayları bu tabakada meydana gelir. Atmosferdeki su buharı pratikte bu tabakada toplanmıştır. Bu tabakanın en üst katına Tropopoz denir. Burada sıcaklık aniden durur. ISA olarak kabul edilen standart sıcaklığı –56,5º C dir.

Tropopoz - Tropopause

Ekvatordan kutuplara doğru uzanan düz bir satıh şeklinde olmayıp, değişik yerlerde parçalanmalar ve hatta kat’lar gösterir ve çoğu zaman birbiri üzerinde iki adet olarak bulunan Tropopoz, kutuplara doğru eğilimlidir ve üç şekilde incelenebilir;

1- Tropik Tropopoz Örnekler 50Mb 20,576m 67,507ft -55,9º C

Yaklaşık 70 ile 120Mb arasındadır. 100Mb 16,180m 53,083ft -56,5º C

2- Subtropik Tropopoz 200Mb 11,784m 38,662ft -56,5º C

Yaklaşık 180 ile 260Mb arasındadır. 300Mb 9,164m 30,065ft -44,5º C

3- Polar Tropopoz 400Mb 7,185m 23,574ft -31,6º C

Yaklaşık 500 ile 200Mb arasındadır. 500Mb 5,574m 18,289ft -21,2º C

Deniz Seviyesi 1013,25Mb 0m 0ft +15º C

Özellikleri

1- Jet-Stream olan yerlerde görülmez

2- Kış aylarında seviyesi alçaktır.

3- Maximum rüzgarlar hemen altında oluşur

4- Ender olarak Max-Wind Tropopozun üzerine çıkarsa Stratosferik Jet-Stream adını alır

5- Eğer hava bulutsuz ise Tropopoz seviyesi Pus ve Toz’un üst sınırıdır.

6- Dikine gelişen bulutların en son noktasıdır. En güçlü Cb’ler ancak 5000’ aşabilmişlerdir.

7- Tropopozda nisbi ve mutlak nem’de azalma görülür,

8- Tropopozun üzerine çıkıldığında rüzgar yönünde hafif bir sapma görülür,

9- Tropopozun hemen altında termal kararsızlık nedeniyle hafif, bazen orta şiddet’de Türbülans görülür.

Basınç Yüksekliği – Pressure Altitude

Yer basıncındaki yatay ve yöresel değişimler nedeniyle izobarik yüzeyler, alçak basınç sahalarında içeriye doğru, yüksek basınç sahalarında ise üst’e doğru meyilleşirler. Izobarik yüzeyler basınç düştüğü zaman alçalır,, basınç yükseldiği zaman yükselirler. ICAO standard altimetre kullanımı bu dalgalanmayı önler.

Altimetresi 10,000ft gösteren uçak, yer basıncı 980Mb olan bir yerde 9,080Ft de, 1013.2Mb da 10,00ft de ve 1028Mb olan yerde ise aslında 10,400ft de dir.

“Standard bir irtifa yoktur fakat şuna dikkat edilir,
11bin feet in üzerinde uçulan uçuşlarda yakıt daha az yakılır.

Standart bir irtifa yoktur, Optimum irtifa vardır.

Her uçağın yapımında “Optimum” irtifa vardır. Hatta her tipin kendi Optimum irtifa değerleri farklıdır. Bu nedenle işletme yapılacak “range”, taşınacak “payload” ve uçağın “yapısal ağırlığı”, uçak seçimine esasdır. Yani doğru işe doğru uçak, yakıt ekonomisini direk ilgilendirir. Pressure Altitude ile ağırlık, ters orantılıdır. Optimum Altitude, ağırlık fazlalaştıkça alçalır.

*Boeing “Flight Operations Engineering Nov.2004” *Airbus “Flight Operations Support & Line Assistance”

İşte tüm bu nedenlerden dolayı, tek bir FL seçilmez, seçilmemeli. Step-Climb faktörü burada devreye girer ve önemi çok ama çok büyüktür. Örnek verdiğim yayınlarda Step-Climb teknikleri çok önemli yer tutmaktadır.

Pressure Altitude olarak Troposfer’in ISA şartlarında bittiği yer “11000mx3.281=36.091 feet” çok önemlidir. Jet-Stream Troposferin üst ve Stratosferin alt sınırlarında sıcaklık farkından meydana gelir. Bu fark büyüdükçe gücü artar. 350kt olanlarına rastlanmış dır. Izotek’ler le belirtilen bu yüksek rüzgar akımına Jet-Kor’u denir. Jet-Kor’un altında alçak basıncın tam solunda izotermlerde sıkışma vardır. Bu nedenle ısının düşmesi rüzgarın azalacağı, artması ise şiddetleneceği anlamına gelir.

Planlama sırasında bu rüzgarlardan ya kaçarsınız, yada kullanırsınız. Jet-Stream hep aynı karakteri gösterir. Tropopozun 2,000ft altında maximum’dur, Kendi seviyesinin 4,000ft üstündeki sınır ile 8,000ft altındaki sınırlar arasında azalarak özelliğini yitirir.

“Optimum Altitude: Pressure altitude for a given weight and speed schedule that produces the maximum air miles per unit of fuel.”

Uçakların Optimum Altitude tespitleri ve 36,000ft üzerinde mevcut radyasyondan korunma tedbirleri ve hamileler için konan yasaklar, bu seviye üzerinde sıklıkla uçulmasını engeller.

Tüm bu sınırlamalar, meteorolojik tespitler, optimum altitude da uygulanacak olan “Speed” uçuş rejimleri, ağırlık hesaplamaları, bir uçuşun her safhasında tekrar ve tekrar yapılan işlemlerle olabileceği yapabilme sanatına dönüşür.

FL daki konum, her an yeniden incelenir,
step-climb usulleri zamanlaması hesaplanır ve uygulanır.

Tüm bu uygulamalarda 36.000’ ve üzeri kullanılacak ise de kullanılır. Ama illa ben 36.000’ üzerinde uçacağım diye yola çıkılmaz. Burada “performans” devreye girer. Meteorolojik “şartlar”, “range”, taşınacak “payload” ve uçağın “yapısal ağırlığı”, hep problemin birer parçasıdır.

“Flight Watch” bu işleme denir. Dispatcher, önceden tespit edilmiş noktalarda pilot ile görüşüp, hakiki rüzgar, ağırlık, yakıt, uçuş rejimi gibi bilgileri alır ve gerçekçi bir planlama daha yapar. Uçuşun bir sonraki bölümünde ne gibi taktikler uygulanacak, (uçuş rejimi, uçuş sürati / Mac Number seçimi, uçulacak seviye, step-climb, varış meydani yenilenen bilgileri, vs..) pilota iletir. Bu veriler ışığında pilot uygulamayı yapar. Düzeltmeleri uygular vs..

Bütün bunlar uzun mesafeli uçuşlar için. Kıta Avrupa sı içindeki uçuşlarda bu kadar detaya inilmez, ama güneye ve kuzeye yapılacak uçuşlarda mutlaka karşılıklı bilgi alışverişine gerek vardır. Meteorolojik bilgiler, bu uçuşlarda önem kazanır.

Bir Dispatcher bunları önceden hesap eder ve uçuş planını hazırlar, meteorolojik incelemelerini yapar.

Servet BASOL

2007-04-22