ILS ve CAT-IIIa
Aletle iniş sistemi (Instrument Landing System) son zamanlarda büyük gelişmeler kaydetmiş olup, artık uçağı kendi kendine indirecek duruma gelmiştir.
Sistem, önemli bir hassasiyet gerektiren bir çok parçadan oluşur. Bu parçaların kendi başlarına mükemmel çalışmalarının bir önemi yoktur.
Kullanıcının da eğitimli olması gerekir.
ILS Sistemini meydana getiren parçalar;
1- Yol belirleyiciler a) Localiser
b) Glide Slope
2- Mesafe belirleyiciler a) Markers
b) DME
3- Görsel yardımcılar a) Yaklaşma ışıkları
b) Pist başı ve merkez hat ışıkları
c) Pist ışıkları
4- Yetkilendirme
a) Pilot yetkilendirme
b) Şirket Yetkilendirme
c) Uçak Yetkilendirme
d- Meydan Yetkilendirme
1- Yol belirleyiciler
ILS
Vericisi 40
kanaldan oluşan ve 108.10
ile 111.95 mHz
frekansları arasında yayın yapmaktadır. Yeri,
genellikle pist bitiminin
İki yayın yapar.Birinci yayın 150 cps ve ikincisi 90 cps dır ve modülasyon sonucu, pistin ortasından itibaren 100 Watt çıkış gücü nedeniyle pistin sonundan itibaren yaklaşma istikametinde 50nm'e kadar uzanabilen bir yapay hat meydana getirir.Ayni VOR gibi algılanır ve soluna SARI, sağına ise MAVI sektör denir.
ICAO'ya
göre 18nm içerisinde yerdeki en yüksek engelden
Yayınları yönlendirilmiş olmadığı için aksi istikamette de alınacağından, ILS BACK-COURSE kontrolü yapılıp yayınlanmadıkça, BACK-COURSE olarak kullanılmamalıdır. Üç harfli mors kodu'ndan önce I harfi ile kendini tanıtır. (ör. IANK - Esenboğa ILS)
GLIDE SLOPE
ILS sisteminin 40 kanalından birine bağlı olarak UHF bandında 329.15mHz ile 335.00mHz arasında, LOCALIZER FRONT COURSE istikametinde çalışır. GLIDE PATH ise, Glide Slope sinyalinin Localizer Front Course ile birlikte alınan kısmına denir. ILS Localizer frekansı ile eşlenmiş olup, ayrıca frekans bağlanmasına gerek yoktur.
GS vericisi,
genelde yaklaşılan pist basından 750'ila
Uçaktaki ILS cihazında bu sefer yatay bir iğne, pozisyon bildirir. Yayının üst kısmı 90cps ve alt kısmı da 150cps ile yayın yaptığından, aynı VOR ya da Localizer göstergeleri gibi bu sefer de yatay iğne devreye girerek, süzülüş hattının üzerinde ya da altında alçalındığının pozisyon olarak durumunu gösterir. Yine düzeltme iğne üzerine uçularak yapılır. Burada da süzülüş hattının üzerine sarı sektör, altına da mavi sektör denir.
2- Mesafe belirleyiciler
RANGE INFORMATION
MARKER BEACON
Yol üzerinde yada ILS sistemi içerisinde bir noktayı belirleyen
vericilerdir.75 MHz de çalışırlar. Yalnız dikine yayın
yaptıklarından ancak üzerlerinden geçişte algılanabilirler. Algılanmaları hem
göz’e hem kulağa, uçaktaki ikaz lambası ve mors kodu ile tanıtım verecek
şekilde yerleştirilmiştir. Üç değişik amaca göre kullanım esasına yöneliktir.
Yolda kullanılan bu belirleyiciler Fan Marker, (FM), Low
Powered Fan Markers (LFM),
ve Z Markers olarak adlandırılırlar. Mors kodunda R
harfi vururlar.(---). Çevrede başka belirleyiciler var ise
"K","P","X" yada
“Z" ile belirlenir. Dikine yayınları,
FM sınıfı
Fan Marker-ler genellikle yol boyunda pozitif belirleme yapılmasını sağlar. Eliptik bir yayın
sahası vardır. Çıkış güçleri 100Watt
kadardır. İki çeşit anten kullanılır;
a.
Birinci tip anten, standart antendir.1000"
yükseklikte 4 Nm en'de ve 12 Nm
boy'da dir. 10,000'de ise 11 Nm
en ve 35 Nm genişliğe
erişir.
b.
İkinci tip
anten ise hassas belirleme yapabilmesi için özel Kemik Tipi (Bone Type) yayın yapar.
LFM sınıfı belirleyicilerin çıkış güçleri 5 Watt kadardır. Eliptik yayının, yolu dik kesecek şekilde
olmasına dikkat edilir.
Z Marker ise, alet uçuşu yapan bir uçağın, düşük takat
yayın yapan bir seyrüsefer yardımcısının üzerinden geçtiği zaman ve yer olarak
pozitif belirleme isinde kullanılır. 5 Watt çıkış
gücündedir ve eliptik yayını vardır.
ILS MARKER BEACONS, çıkış güçleri 3 Watt olan,
|
MARKER |
KOD |
ISIK |
|
OM |
- - - |
MAVI |
|
MM |
. - . - . - |
AMBER |
|
IM |
. . . . |
BEYAZ |
|
BC |
. . . . |
BEYAZ |
OM genelde, belirli bir yükseklikte Localizer Course üzerinde yaklaşırken, ILS Glide Path acısının yakalandığı noktayı belirler.
MM ise genelde pist başına 3.500'mesafede ve yerden
IM ezerindeki
bir uçak, artık DH noktasına gelmiştir. Bu nokta, Glide Path üzerinde, MM ile pist başı arasında,
yayınlanmış belli bir yer ve
yüksekliği ifade eden bir noktadır (Karar yüksekliği). Bu karar
yükseklik noktasında pilot pisti görüyor ise alçalmaya devam edecek, ya
da görmüyor ise Pass Geçecektir. (Decision
Hight).
BC Marker ise ILS Back Course yapılırken, alçalmaya başlanacak olan noktayı belirlemede kullanılır.
HIC BIR BEACON-A
- HOMING - YAPILAMAZ
DME - DISTANCE MEASURING EQUIPMENT
VOR vericilerinde paralel çalışan bir başka cihaz da DME’dir. Sistem 960-1215 MHz arası sinyalleri ile çalışır. VOR kodu arkasından DME kodu da duyulur. Sistem, uçaktan gönderilen sinyalleri, DME cihazı tarafından algılanıp, belirli bir süre geciktirilerek geri gönderilmesi esasına dayanır. Sinyallerin sürati Micro 12ms/nm (12 saniyede 1 Nm) civarındadır. Bu belirli sürat ile geçen zaman oranlarından Nm olarak uçağın anteninin DME/VOR antenine kaç Nm mesafe olduğu, VOR alıcısının üst gözünden okunabilir.
Eğer
uçak tam VOR/DME üzerinde ise, yükseklik okumuş olur. Bir DME aynı anda bir çok uçağa hizmet verdiğinden, gönderilen sinyallerin ve
alınan cevapların karışmaması gerekir. Bu nedenle uçaktaki verici, rast gele
bir düzen seçer ve bu değişik zaman aralıklarında gönderdiği sinyallere cevap
aramaya baslar. Başka uçakların sinyalleri de alınacağından, 10 saniye kadar
devamlı aldığı ve birbirini tutan bilgileri göstergeye aktarır. Bazı durumlarda
sinyal seçmesi 22 saniyeye kadar uzayabilir. Bu şekilde elde edilen değer,
anten-antene olan mesafeyi verir.(Slant Range).
3- Görsel yardımcılar
Görsel Yardımcılar
Yaklaşma Işıkları.
·
MALSR: Medium-intensity approach light
system with Runway Alignment Indicator Lights.
·
MALSF: Medium-intensity approach light
system with Sequenced Flashers.
·
SALS: Short approach light system.
·
SSALS: Simplified Short approach light
system
·
SSALR: Simplified Short approach light
system with Runway Alignment Indicator Lights
·
SSALF: Simplified Short approach light
system with Sequenced Flashers
·
ODALS: Omni directional approach light
system
·
ALSF-1: Approach light system configuration
1
·
ALSF-2: Approach light system
configuration 2
·
CALVERT I/ICAO-1: ICAO-compliant
configuration 1
·
CALVERT II/ICAO-2: ICAO-compliant
configuration 2
·
LDIN: Lead-in lighting
Yaklaşma Eğim Belirleyicileri
VASI = Görsel Yaklaşma Eğim Belirleyici
VASI = VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR
L veya R yalnız pistin sağında ya da solunda ise.
AVAST = ABBREVIATED VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR
L veya R, yalnız pistin sağına yada soluna konmuş ise
VASI (3 Bar) = Yüksek Cocpit’li uçaklar için VASI
L veya R yalnız bir tarafa konmuş ise.
T-VASI = T seklinde VISUAL APPROACH SLOPE INDICATOR.
AT-VASI = ABBREVIATD T-VASI
L veya R, yalnız pistin bir tarafında var ise.
VASI ( Non-Std ) = Standard olmayan VASI
Not: VASI / AVASI / NON-STD tiplerde
eğer açı 2.5° den düşük veya 3° den fazla ise, mutlaka
belirtilir. T-VASI / AT-VASI açıları ise daima belirtilmiştir. VASI (3 Bar) ise
3° küçük ise ve 3.25° den büyük açılarda belirtilir.
PAPI = PRECISION APPROACH PATH INDICATOR.
L veya R, tek konduğunda taraf bildirir.
TCH THRESHOLD CROSSING HIGHT
Glide Path’in pist eşiğindeki yüksekliğidir. Bilindiği gibi, GS pist başından belirli bir mesafe içeride R/W ile birleşir. Bu nedenle pist eşiğinin kaç feet yükseklikte geçileceği belirtilir. Eğer bu yükseklik VASI sisteminde 60’den ya da diğer sistemlerde 25’den az ise PAPI dâhil, mutlaka gösterilir.
MEHT MINIMUM EYE HEIGHT OVER THRESHOLD.
Glide Path üzerinde iken pist eşiğinde olunacak en düşük seviye. TCH minimaları aynen geçerlidir.
Bu görsel yardımcıların çalışmaları, alçalma
limitlerini değiştirmez, ama yinede çok yararlıdırlar. Amaç mümkün olan en iyi
hizmeti verebilmektir. Bir meydanın güvenilirliği, bu yardımcı cihazların iyi
ve sürekli bakımı ile oluşur.
Pist Işıklandırma Sistemleri
Görsel yardımcıların sonuncusu pist ışıklarıdır. Bu ışıklarda belli bir amaca yönelik düzenlenir. Amaç yalnızca pistin aydınlatılması değil, mevcut pistin yaklaşık neresinde bulunulduğunun da bilgisini vermesidir.Yani kalkış sırasında her hangi bir anda pilot, geriye ne kadar mesafe kaldığını anlamalı, ya da inişte, pistin başlangıcından kaç metre sonrasına oturduğunu, geriye durmak için ne kadar mesafe kaldığını bilmesine yöneliktir. Pist merkez hattı ışıklandırması ise, kısıtlı görüş şartlarında, iniş limitlerini etkileyen bir yardımcıdır. Simdi Pist Işıklandırma deyim ve şartlarını görelim.
THRESHOLD LIGHTS : En
fazla 3'er metre aralıklarla YESIL olarak dizilirler ve pist esiğini
belirlerler. Hiç bir zaman pist esiğinden
TOUCH DOWN ZONE LIGHTING
: Pistin ilk 1/3'ü iniş bölgesi olarak kabul edilir. Eğer CAT II
yapıyorsa bu 1/3'lük bolümde ayrıca 30 yada 60'ar
metre ara ile pist merkez hattını ortasına alıp sağ ve sol eşikten ortalayarak
en az 3’erli ve her gurubun ışıkları
R/W EDGE LIGHTS :
Pist kenar ışıklandırması, kirli beyaz renkte sabit tip ışıklandırma ile
yapılır. Pistin kenarına, ya da kenardan en fazla
R/W CENTERLINE LIGHTS : Pist Merkez Hattı Işıkları, ancak ILS CAT II & III için mecburidir. Kategorisine göre 30, 15 ya da 7.5m ara ile konulur. Pistin son 800m lik bölümünde ise birer aralıkla renk değiştirerek pist sonunu ikaz ederler. Son 300m de ise komple KIRMIZI dırlar.
R/W
END LIGHTS : Pist Sonu Işıkları ya pistin hemen sonuna ya da pist sonundan
en fazla
TAXI-ROUTE LIGHTS : Mavi olmaları şarttır.Birlikte başka renklerde kullanılabilir. Sıklıkları, kullanım yeri ve amacına göre değişir. Işık, konulan yerden en az 30° lik bir açı ile görünmelidir. Bu nedenle 60m yi geçmeyecek aralıklarla sıralanır.
STOP BARS : Taxi -Root'larda, kesişme noktalarında yada Piste girmeden evvel bekleme noktalarını tayine yarayan bu Taxi Holding Point belirleme ışıkları, 3m aralıklarla gömme olarak yerleştirilmiş ve tek yönlü olmalıdır. Pist girişine en yakin 30m ye konur.
4- Yetkilendirme
a) Pilot yetkilendirme
Bir pilot, lisansına IR işlettiğinde, bu şu anlama gelir. Bu pilot, aletle alçalma eğitimi görmüştür. Bu eğitim, en fazla ILS olarak kabul edilir. Bu nedenle ister Şirket için, ister amatör olarak uçan her pilot için bu, temel eğitim olarak adlandırılır.
b) Şirket Yetkilendirme
Eğer bir şirket, pilotlarına bir sene boyunca ILS CAT-II eğitimi verir ve bu eğitimi kimler ile yaptığını belgelerse, ikinci sene böyle bir yaklaşma hakkını c) maddesini de yerine getirdikten sonra, İşletme Lisansına işlettirebilir.
Yine bu CAT-II hakkını kullanmakta iken pilotlarına ILS CAT-III eğitimi verir ve bu eğitimi kimler ile yaptığını belgelerse, ikinci sene böyle bir yaklaşma hakkını, c) maddesini de yerine getirdikten sonra yine İşletme Lisansına işlettirebilir.
Bu tip yetkilendirme sadece Şirketlere verilir. Pilotların böyle bir eğitim görmüş olması, sadece eğitim aldığı şirkette geçerlidir. Başka bir ILS CAT-III yetkili bir şirkete gittiğinde, gittiği şirketin eğitimini alıp, eğitimi başarması zorunludur. Bu eğitimi başarı ile tamamladığında, sadece eğitim siciline işlenir, o kadar.
c) Uçak Yetkilendirme
Bu tip (CAT-II ve III) işletme yapacak olan şirketlerin, bu işletmede kullanacakları uçaklardaki cihaz ve bileşenlerinin bakımlı, düzgün, güvenli ve ayarları tam olarak hizmet vermesi çok doğal bir zorunluluktur. Bu nedenle şirketler, bu tip cihazların bakımları için özel bakım talimatları hazırlamak, kendi Sivil Havacılık Otoritelerine onaylatmak ve tüm bu yaptıklarını belgelemek zorundadırlar. Bir şirkete CAT-II ve III yetkisi verebilmek için, kullanılacak uçak tip ve modeli İşletme Lisansında ilgili uçakların Reg. İsimleri ile belirtilir. Şirket bu tip (CAT-II ve III) bir uçuşu, sadece yetkilendirildiği uçak ile yapabilir.
d- Meydan Yetkilendirme
Uçulacak olan meydandaki yer cihazları, yaklaşan uçaklara doğru ve güvenilir hizmet vermek zorundadırlar. Bu nedenle Hava meydanları, bu tip yaklaşmalar için yetkilendirilme öncesi, ilgili tüm cihazların bakım ve kontrollerini yapmak, bu tip cihazların bakımları için özel bakım talimatları hazırlamak, kendi Sivil Havacılık Otoritelerine onaylatmak ve tüm bu yaptıklarını belgelemek zorundadırlar. Tüm bu hazırlıkların tamamlanmasından sonra Meydan CAT-II-III ilan edilir.
SONUÇ
Her meydan, kendi cihazlarının yerden ve havadan kontrollerini yapmak, ölçümleme tutturmak ve kesintisiz olarak dalgalanmadan hizmet vermesini sağlamakla yükümlüdür.
Şirketler ellerindeki uçakları her zaman düzgün, bakımlı ve güvenilir olarak uçurmaya ve yürürlükteki kurallar çerçevesinde uçuşa hazırlamakla yükümlüdürler.
Şirketler aynı zamanda pilotlarını, uçakların kapasitelerine göre eğitmek ve eğitimi sürekli vermek zorundadır.
Bir pilot her zaman dinlenmiş, eğitimli ve sağlam bir beden/zihin çerçevesinde uçuşa gelmeli, kendisini zorlamadan bilgi ve becerisini yetenekleri ile buluşturmalıdır.
ILS cihazı sadece bir cihazdır. Beyni yoktur. Sinyal verip durur. Beyni olan ise işletici ve kullanıcılardır. ILS cihazı olsa da olmasa da işletici ve kullanıcılar gereğini yapmadıkları sürece, cihazın kimseye faydası olmayacaktır.
Sevgiler
081028