Zıtlık Çelişkisi – PARADICTION

Paradox ve Contradiction birlikte bulunmakta bizim yaşantımızda.

Plan yapmadan yaşamaya çalışıyoruz.

Yaşamımız günlük, hatta yarına bile bırakabiliyoruz karşı atasözümüze rağmen.

Sebebinin eğitimden kaynaklandığını sanıyorum.

Bir başka kültür örneğimiz ise çok tanıdık.

Çocuğunuza "salonda oynama" dersiniz, o ise koşar.

Sonra ayağı halıya takılır, düşerken de başını koltuğun kenarına çarpar ve ağlamaya başlar.

Annesi hemen koşar, çocuğunu kaldırır ve başlar koltuğu dövmeye;

"Al sana yaramaz koltuk, çocuğumun başını uf yaparsın, öyle mi? Al sana işte..".
Pat, pat ve pat.

Çocuğuna salona girmemesinin sebeplerini anlatması gerekirken, orada duran koltuğu suçlayan anneden çocuk şunu öğrenir.

Ne yapsam başkası suçlu, ben değil.

Bu nedenle biz burada suçlu aramıyoruz, “Just Culture” yapmaya çalışıyoruz moda olan deyimi ile.

Bakalım ICAO kapsamında uluslararası lisans adayları Türkiye'de nasıl seçiliyor.

Hava Trafik Kontrolörü iki yoldan olunur.

Ya Dişçilik Fakültesini bitirecek ya da Sümeroloji okuyacaksın önce. Yani, illa bir meslek sahibi olacaksın. İşte o zaman aday olabilirsin.

(Üniversite mezunu şartı var!! ama yetenek sınavı ile seçiyorsun!?!)

Bu arada, Üniversitede Hava Trafik Kontrol bölümünü bitirmiş olman bir şey ifade etmiyor. Sıraya gir.

Eğer Uçuş İşletme Uzmanı olmak istiyor isen daha da şanslısın, dört seçeneğin var.

Pilot isen aday olabilirsin. Elinde bir pilot lisansı var ise, en az iki-üç seneni bu işe verdin anlamındadır.

Meteorolog isen aday olabilirsin. Meslek lisesinde en az üç sene okumuş ve mezun olmuş olman yeterli. Bir de Meteoroloji yüksek okulunu okudu isen kimsenin itirazı olamaz, Bu meslek için 3-7 seneni verdin demektir. Aday olabilirsin.

Hava Trafik Kontrolörü isen, yukarıdaki şartlara göre en az altı seneni okumaya verdin demektir lisans alana kadar.

Yine de sana bir kolaylık sağlayalım haydi. Lise mezunu, ya da çalışıyor isen ortaokul mezunu da olsan, 70 Gün'de sana bu lisansı verebilirim.

Kim uğraşacak şimdi yukarıdaki şartlarla ve senelerle.

Bir de işin para boyutu var doğal olarak!

Pilot olmak ise yaş sınırına tabii. 17 ve üzeri gel. Ne olursan ol gel. Yeter ki maddi gücün olsun. Sonra çark seni adam eder, sınavlar ve kaptanlar arasında zorluklar ile dolu 5-8 yıl geçecek. Belki ATPL sahibi olacaksın ama sevinemeyeceksin bile. Hukuk, seni görmezden gelecek hep.

Teknisyen olarak havacılıkta çalışacak isen, güncel deneyimin yedi yıl olacak lisansa aday olabilmek için.

Mühendis olarak çalışacak isen en az 5 yıllık deneyim ve bunun 2-3 senesi o işte geçmiş olması şartı var.

Yönetici adayı olacak olan bir teknisyen için ise on beş yıllık deneyim aranır.

Tüm bu süreleri anlayabilirim ama bir devlet memurunun tüm bu şartların hiçbirine tabi olmadan denetleme yapması nasıl mümkün olabilir, onu anlamaya benim 41 yıllık deneyimim yetmez.

Bu sene yenilenen ICAO Doc.8335, "Manual of Procedures for Operations Inspection, Certification and Continued Surveillance (Fifth Edition – 2010)", Otoritenin bir denetlemeyi hakkıyla gerçekleştirebilecek kişilerin seçimini yaparken şu şartları öngörüyor.

(Bakınız Doc.8335-Chp.5.3.1.)

— Halen çalışıyor olmalı,

— Geçerli yetkilendirmeye sahip olmalı,

— İşletme ve teknik deneyiminin en az denetlenecek kişiler kadar olmalı,

— Değerlendirmenin yanı sıra öğüt verebilecek düzeyde uygulamalı bilgi-deneyim sahibi olmalı.

SHGM, tüm denetimlerin sonucunda karar verecek olan tek yetkilidir.

İşin siyası, politik ve planlanan hedefe yönelik uygulanmasından elbette o sorumlu olacaktır ama denetim, bir uzmanlık işidir ve uzmanlar tarafından SHGM gözetiminde yapılmalıdır.

Doc.8335 şartlarında;

- Hangi devlet memuru bir Pilota ne zaman "Sizin kadar eğitim, deneyim ve işin gereklerine sahip olmasam da denetlemek zorundayım” deme nezaketini gösterecektir?

- Hangi devlet memuru bir teknisyene ne zaman "bu vida saat yönünde değil aksi yönde sıkılan bir vidadır dikkat edin" tavsiyesi verebilecektir?

- Hangi devlet memuru bir Uçuş İşletme Uzmanına, kaç çeşit Uçuş İşletme Kontrol Yöntemi olduğunu bilip ne zaman "sizin şirketin şartlarında bu sistem daha uygun" diyebilecek bilgi ve deneyime sahip olacaktır?

- Hangi devlet memuru bir Hava Trafik Kontrolörüne, iki Kontrol merkezi arasındaki protokol için ne zaman "Uçağın devir süresi, bu şartlarda yeterli değil, arttırın" önerisini getirecektir?

Denetim profesyoneller tarafından yapılır. Kendi kendini denetim kültürüne ancak bu yoldan varılabilir. Denetleyen de denetlenen de, denetimden mutlaka bir şeyler öğrenirler.

Bu nedenle Adil Kültür “Just Culture” önemini her gün arttırmakta ve yıllar önce Kaoru Ishikawa’nın ortaya koyduğu “en etkin denetim, kişinin kendi kendini denetlemesidir” sözü, Japon kültürünün yansımasıdır. İki bin yıl önce Romalı şair Juvenal, aynı anlamda bu sözü söylemişti;

Quis custodiet ipsos custodes

Deneticileri kim denetleyecek.

Bu öğretinin yaygınlaşması, yani bilginin kullanıma ya da paylaşıma hazır olması ancak kişilerin katkısı ile gerçekleşebilir. Bu katkı yasalar ile elde edilmez, katılım ile başarılır ancak. Katılım için ise karşında dilinden, işinden ve halden anlayan birinin olması (meslektaş) esastır. Sizin olduğu gibi onun da başına gelmiş ya da gelebilecek olan konu, önyargısız ve profesyonelce çözümlenmelidir.

Yoksa tüm bu sorumluluklar için senelerce öngörülen eğitim ve deneyim ne için, kim için ve neden konmuştur?

Servet BASOL
101108