Sınırlı
Rastlantısallığı Anlamak
“Sınırlı Rastlantısallık Kavramı ve Toplumsal Etkileri
"Sınırlı rastlantısallık" terimi, şansa veya rastlantıya dayalı süreçlerin belirli sınırlar veya çerçeveler içinde işlediği bir sistemi ifade eder. Latince alea (zar veya şans anlamına gelir) kelimesinden türeyen "rastlantısallık" terimi, sanat, müzik ve edebiyat gibi alanlarda, belirli kurallara veya yapıya tabi olan süreçleri tanımlamak için kullanılır.
Sınırlı rastlantısallık sistemlerinde, rastgelelik tamamen serbest değildir, kontrol altındadır. Örneğin, müzikte bir besteci, icracılara belirli bir nota seti içinden seçim yapma özgürlüğü tanıyabilir, bu da spontane gibi görünen ama yine de yapılandırılmış bir performansla sonuçlanır. Benzer şekilde, görsel sanatta bir sanatçı, damlayan boyaları kullanabilir, ancak bu teknik, seçilen renk paleti veya tuval boyutu gibi sınırlamalar dahilindedir.
Mutlak ve Algılanan Rastlantısallık
Rastlantısallık süreçlerini anlamada önemli bir ayrım, mutlak rastlantısallık ile algılanan rastlantısallık arasındadır:
• Mutlak Rastlantısallık, hiçbir temel kural veya öngörülebilirlik olmaksızın meydana gelen sonuçları ifade eder, örneğin kuantum olayları.
• Algılanan Rastlantısallık, rastgele görünen ancak gizli veya açık kurallar çerçevesinde işleyen sonuçları içerir, bu da rastgeleliğin kontrollü veya yapılandırılmış olmasını sağlar.
Sınırlı rastlantısallık sistemlerinde, gözlemci tarafından deneyimlenen rastlantısallık genellikle algılanan rastlantısallıktır. Bu süreç, önceden tanımlanmış kuralların etkisi altında olduğu için, görünürde rastgele olsa da sonuçlar bu kurallardan etkilenir.
Çok Sayıda Deney Üzerinde Yakınsama
Rastlantısallığı çok sayıda deneme üzerinde incelediğimizde, mutlak ve algılanan rastlantısallık arasındaki fark bulanıklaşma eğilimindedir. Büyük Sayılar Yasasına göre, gözlemlerin sayısı arttıkça, kalıplar veya istatistiksel düzenlilikler ortaya çıkar. Örneğin, bir madeni para atışında, tekil sonuçlar tahmin edilemez olabilir, ancak atış sayısı arttıkça yazı-tura oranı yaklaşık olarak %50-%50'ye yakınsar.
Bu yakınsama, algılanan rastlantısallık kurallar dahilinde işlese de, uzun vadeli davranışının mutlak rastlantısallığa benzeyebileceğini gösterir. Ancak, temel fark sürer: mutlak rastlantısallık, yönlendirici bir yapıdan yoksunken, algılanan rastlantısallık önceden tanımlanmış kurallar tarafından yönlendirilir.
Toplumda Rastlantısallık Dinamikleri
Sınırlı rastlantısallık kavramı, sanat ve matematik ötesine geçerek, rastgeleliğin yasal, ahlaki ve kültürel çerçevelerle etkileşimde bulunduğu toplumsal bağlamlara uzanır. Toplumda, politik seçimlerden ekonomik dalgalanmalara kadar değişen, tahmin edilemeyen olaylar veya davranışlar, genellikle bu çerçeveler tarafından şekillendirilir ve böylece kaos ile düzen arasında bir denge oluşturulur.
Toplumsal Yapılar İçindeki Rastlantısallık
Demokratik sistemlerde örneğin, seçimler, seçmenlerin tahmin edilemeyen tercihleri nedeniyle şansa dayalı unsurlar getirir. Ancak bu rastlantısallık, seçim yasaları, kurumsal denetimler ve demokratik ilkeler gibi katı sınırlar içinde tutulur. Sonuç, rastlantının kontrollü bir çerçevede işlediği özgürlük ve yapı karışımıdır.
Benzer şekilde, etik normlar ve kültürel değerler den etkilenen toplumsal davranışlar, algılanan rastlantısallığı sergiler. Bireyler, öngörülemeyen seçimler yapar, ancak bu seçimler genellikle mevcut ahlaki kodlar tarafından şekillendirilir, toplumsal değerleri yansıtan kalıplar yaratır.
Toplumsal Rastlantısallığın Yönlendirile bilirliği
Toplumsal rastlantısallık, ortak inançlar, motivasyonlar ve etik yoluyla bir yönlendirile bilirlik kazanır. Bu kolektif unsurlar, bireylerin ve grupların görünürde rastgele davranışlarını yönlendirerek, toplumsal değişimlerin adalet, hakkaniyet ve ilerleme gibi daha geniş hedeflerle uyumlu olmasını sağlar.
Örneğin, genellikle rastgele atılımlar olarak algılanan teknolojik ilerlemeler, düzenleyici çerçeveler ve etik kılavuzlar tarafından yönlendirilir. Bu, yeniliklerin toplumsal çıkarları gözetmesini ve riskleri en aza indirirken, rastlantısallığın faydalı sonuçlara yönlendirilmesini sağlar.
Rastlantısallık ve Yapı Arasındaki Denge
Toplumlar, yenilik ve uyum sağlama yeteneklerini teşvik eden rastlantısallık ile istikrar ve tutarlılığı sağlayan yapı arasında hassas bir denge üzerinde gelişir. Sosyal hareketler veya kültürel değişimler gibi rastgele olaylar, dinamizm getirirken, yasal ve ahlaki sistemler, bu değişiklikleri etkili bir şekilde yönetmek için gerekli düzeni sağlar.
Yönetim, bu dengeyi sağlamakta kritik bir rol oynar, rastlantısallığı olumlu yönlere kanalize eden bir dengeleyici güç olarak hareket eder. Rastlantısallığın yapılandırılmış çerçeveler içinde yer almasını sağlayarak, toplumlar büyüme ve dönüşüm potansiyelini benimseyebilir, etik ve ahlaki bütünlüğü koruyabilir.
Sonuç
Sınırlı rastlantısallık kavramı, rastlantısallığın yapıyla nasıl bir arada var olabileceğini hem dinamik hem de istikrarlı sistemler yaratabileceğini göstermektedir. Toplumsal bağlamda bu denge, yasal, ahlaki ve kültürel çerçevelerin rastgele davranışları şekillendirdiği ve kolektif hedeflere katkıda bulunmasını sağladığı şekilde belirginleşir.
Bu etkileşimi anlayıp yöneterek, toplumlar insan davranışında ve toplumsal olaylarda bulunan tahmin edilemezliği kucaklayabilir, bunu yenilik, ilerleme ve istikrara yönlendirebilir. Kontrollü rastlantısallığın sınırlı rastlantısallığı, böylece demokratik ve etik yönetişimin temelini oluşturan özgürlük ve düzen arasındaki hassas dengenin hayati bir gücü haline gelir.”
Senenin son yazısını Ali Rıza SARAL kardeşimin bir yazısı ile bitirmek istedim. Nedeni içinde yaşadığımız cahiliye döneminin ağırlığını vurgulamak. Ne yalan söyleyeyim, ben anlamakta zorlandım. Bu yaşıma kadar böyle bir konu ile hiç karşılaşmadım. Böyle bir kavrama yabancıyım ama okuyup anlamaya ve yararlanmaya çalışırken beni hayrete düşüren sadece onun yazdıkları değil, alışık olmadığı konular hakkında ilgi duymaktan uzak ikinci bir nesil daha yetişmekte ve kimsenin bundan bahsetmemesi. Bir nesli harcadık ve şimdi ikinci bir nesli harcamaya hazırlanıyoruz.
“ODTÜ, dünyanın 85. üniversitesi idi, 2021 yılında 85.ci sıradan 801.ci sıraya düşmüş. Boğaziçi, 139.cu sıradan 601.ci sıraya gerilemiş, İTÜ, dünyanın en iyi üniversiteleri sıralamasında 165.cilikten 801'le 1000 üniversite arasındaki o birbirine eşit üniversiteler arasına düşmüş.
Ekonomiyi düzeltiriz. Ekonomiyi aklı başında insanlara verin, 2 bilemedin 3 yıl içerisinde Türkiye uçuşa geçer. Siyaset. Değiştiririz siyaseti, ana yasayı değiştiririz Hukuk’u da ele alırsınız, parlamenter sistemi getirirsiniz ama eğitimi düzeltemezsiniz. Üniversiteyi bitiren birini, ‘ya çok kötüydü senin eğitimin haydi yeniden liseye’, liseyi bitirmiş birini ‘senin ilk okul eğitimin çok kötüydü bir daha oku’ diyemezsiniz.!
Nesilleri kaybediyoruz. Biz nesilleri kaybediyoruz. Kayıp nesilleri yeniden eğitmek, düzeltmek çok zor. Yaşam boyu eğitimle düzeltilebilmesi çok zor. O yüzden ekonomiye benzemez, Huku'a benzemez, siyasal sisteme benzemez. Nesilleri kaybediyoruz.
Emin ÇAPA
https://www.youtube.com/shorts/OqpUlMzMatA
Yarın bugünden, 2025 2024’den, yeni nesiller bizlerden iyi olmak zorunda. Bunun için çok çalışmak yetmez. Bol bol okumak, okuduğunu anlamak, anladığını tartmak, elde ettiğin sonucu sınamak, bu sonuçları sınamak için de konfor ortamından, yani evden çıkıp mahalleni, mahallenden çıkıp ilçeni, ilçeden çıkıp ili, il sınırlarından çıkıp başka başka illeri, bölgeleri ve hatta ülkeleri görüp kendin kıyaslamalısın. Kültür nedir, değişik kültürler nasıldır, ne yer içerler değil, nasıl yaşar’ları görmektir kültür. Sorunları nasıl karşılarlar, anlamaya çalışmaktır kültür. İşte o zaman sen olursun, kim olduğunu bilirsin.
Yeni yıla yeni hedefler, yenilikler ve okuyup araştırarak girmeniz dileğiyle.
241230